Wysokie wymagania i niskie zarobki - to m.in. problemy służby cywilnej, zwłaszcza lokalnej

Najwyższa Izba Kontroli ponownie przestawiła wyniki kontroli funkcjonowanie całości służby cywilnej i zagranicznej w l. 2019-2023, które prezentowane były już w ubiegłym roku. Kontrola ta objęła 22 urzędy, w tym m.in. Kancelarię Prezesa Rady Ministrów, Ministerstwo Spraw Zagranicznych czy Ministerstwo Klimatu i Środowiska w okresie od 1 stycznia 2019 do maja 2023 r.

Po raz pierwszy natomiast zaprezentowane zostały wyniki kontroli komplementarnej, skupiającej się na urzędach służby cywilnej szczebla lokalnego, konkretnie w województwie łódzkim - ta kontrola obejmowała lata 2020-2023.

Wiceprezes NIK Jacek Kozłowski powiedział, że w przypadku obu kontroli Izba nie wystawiła ani oceny pozytywnej, jak i negatywnej. Zaznaczył jednak, że zaobserwować można regres, jeśli chodzi o zakres działania służby cywilnej w Polsce.

Prezes NIK Marian Banaś podkreślił, że wykazały, że służba cywilna "niezmiennie boryka się z problemami takimi jak brak strategii zarządzania kadrami i niska atrakcyjność zatrudnienia w porównaniu z sektorem prywatnym, co przyczynia się do odpływu doświadczonych pracowników oraz spadku profesjonalizacji".

Stwierdził ponadto, że zmiany w ustawie o służbie cywilnej w 2016 r. umożliwiły polityczne wpływy na wyższe stanowiska, co osłabiło bezstronność służb; wzrosła też liczba urzędów wyłączonych z przepisów o służbie cywilnej; zmniejszył się procentowy udział służby cywilnej w strukturze zatrudnienia w urzędach, częsta jest rotacja na wyższych stanowiskach i małe zainteresowanie pracą w służbie.

Druga kontrola, obejmująca woj. łódzkie kontrola, wykazała m.in. nieprawidłowe i nierzetelne zarządzanie zasobami ludzkimi przez kierowników kontrolowanych placówek - czterem z nich NIK wystawiła negatywną ocenę; najbardziej skrajnymi przypadkami jest Powiatowy Inspektorat Weterynarii w Kutnie, w którym w latach 2020–2023 zaledwie 4,3 proc. naborów zakończyło się zatrudnieniem kandydatów do pracy oraz Urząd Statystyczny w Łodzi, w którym wysokość pensji na wielu stanowiskach wspomagających i specjalistycznych zbliżona była do poziomu minimalnego krajowego wynagrodzenia.

NIK wywnioskowała, że wymagania stawiane kandydatom do pracy w służbie cywilnej są często zbyt wysokie. Zdaniem Izby w okresie objętym kontrolą nieadekwatne do tych wymagań zarobki nie zachęcały do podejmowania pracy w służbie cywilnej zwłaszcza w powiatach.

Zarobki członków korpusu służby cywilnej były kolejnym wskazywanym przez NIK problemem - np. w 2020 r. ich wynagrodzenie było o ponad 500 zł niższe niż przeciętne wynagrodzenie w przedsiębiorstwach, natomiast w 2023 r. według danych GUS kształtowało się na tym samym poziomie.

"Zdaniem NIK sytuacja wymaga podjęcia zarówno działań, które doprowadzą do zmian legislacyjnych w służbie cywilnej, jak i działań systemowych, które umożliwią zatrudnianie w służbie cywilnej, odpowiednich kadr i wypłatę wynagrodzeń adekwatnych do zadań realizowanych w poszczególnych urzędach" - podkreślono w raporcie.

W związku z szerszą kontrolą dotyczącą l. 2019-2023 sformułowano 126 wniosków pokontrolnych. NIK wnioskowała m.in. do rządu o podjęcie działań systemowych, wspierających zachowanie zasady profesjonalnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa przez korpus służby cywilnej, przyjęcie strategii zarządzania w niej zasobami ludzkimi czy wsparcie przez rząd działań jej szefa na rzecz zachęcania do podjęcia pracy w służbie.

Jak zapowiedział wiceprezes Kozłowski, na przyszły rok przewidziana jest kolejna kontrola - "kontrola całościowa, obejmująca zarówno służbę cywilną, jak i administrację i służbę samorządową, pracowników urzędów państwowych".

Korpus służby cywilnej, którego zwierzchnikiem jest premier, działa w urzędach administracji rządowej w celu zapewnienia - jak stanowi konstytucja - zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonywania zadań państwa. Członkami korpusu są pracownicy służby cywilnej zatrudnieni na podstawie umowy o pracę oraz urzędnicy służby cywilnej zatrudnieni na podstawie mianowania. Wyższe stanowiska w służbie cywilnej określa ustawa. Szef Służby Cywilnej jest centralnym organem administracji rządowej podlegającym bezpośrednio premierowi.

W styczniu 2016 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o służbie cywilnej, która przewidywała wygaśnięcie stosunku pracy z osobami zajmującymi wyższe stanowiska w służbie cywilnej w ciągu 30 dni, pod warunkiem, że nie zostaną im zaproponowane nowe warunki pracy lub płacy. Wyższe stanowiska w służbie cywilnej to m.in.: dyrektor generalny urzędu; dyrektor i zastępca dyrektora departamentu lub komórki równorzędnej w KPRM, ministerstwie i urzędzie centralnym; dyrektor i zastępca dyrektora wydziału lub komórki równorzędnej w urzędzie wojewódzkim.

Nowela wprowadziła także powołania, a nie konkursy na kierownicze stanowiska w służbie cywilnej. Zlikwidowany został wymóg, by Szef Służby Cywilnej nie był członkiem partii politycznej w okresie 5 lat poprzedzających objęcie tego stanowiska, ma on nie należeć do partii w momencie objęcia stanowiska. Ponadto zniesiono wymóg posiadania przez Szefa Służby Cywilnej co najmniej 5-letniego doświadczenia na stanowisku kierowniczym w administracji rządowej lub co najmniej 7-letniego doświadczenia na stanowisku kierowniczym w jednostkach sektora finansów publicznych. (PAP)

from/ mok/